Dit artikel heeft niet zo veel met het ontbreken van vrije wil te maken. Zelfs al zou vrije wil wel bestaan, dan nog vind ik het onlogisch dat het gevolg van een daad zo veel meer invloed heeft op de strafmaat en op de publieke verontwaardiging, dan de daad zelf. Ik ga mijn frustratie rond dit onderwerp proberen uit te leggen aan de hand van een eenvoudig voorbeeld.
Paaltje omver gereden door whatts-app gebruik
Iets dergelijks komt misschien wel iedere dag ergens voor. Je kijkt heel even op je telefoon en juist dan gebeurt er iets in het verkeer waar je niet op gerekend had. Je komt met de auto eventjes langs de weg en raakt een paaltje. Of je raakt niet eens iets, maar je wordt wel betrapt door de politie. Misschien, hopelijk!, besef je je hoe veel erger het had kunnen aflopen en doe je het nooit meer. Maar er is niemand die je aan de hoogste boom wil ophangen. Je wordt niet door alles en iedereen uitgekotst. Je moeder zal je een wijzend vingertje geven en als je betrapt wordt zal je een boete moeten betalen. Maar veel meer dan dit zal er niet aan de hand zijn.
Op de plaats van het paaltje staat nu een kind
Het laat zich raden waar ik naar toe wil. Op de plaats van het paaltje staat nu een kind en het loopt fout af. M.a.w., je hebt exact dezelfde "keuze" gemaakt als in bovenstaande paragraaf, maar het gevolg is vele malen erger. Nu wil iedereen je aan de hoogste boom ophangen. De publieke verontwaardiging zal enorm zijn. Als er uiteindelijk enkel een taakstraf volgt zullen de nabestaanden en de samenleving daar niet mee kunnen leven. De ouders of familieleden van het slachtoffer komen wellicht bij Jinek of OP1 te zitten en kunnen er niet over uit hoe het kan dat de dader enkel een taakstraf krijgt. Wat een rechtssysteem hebben we in Nederland toch wordt er dan geroepen. Terwijl de daad die de dader gepleegd heeft, of anders gezegd, de foute keuze die de dader gemaakt heeft, exact dezelfde is als hierboven!
We overschatten onszelf klaarblijkelijk enorm
Ja, appen tijdens het autorijden is NIET GOED en het is dom. En ik raad het iedereen met klem af.
Maar het is niet voor niets zo dat heel veel mensen het doen. Wij zijn nu eenmaal niet zo goed in het inschatten van de ernst van de gevolgen van een onschuldig ogende bezigheid als
even op onze telefoon spieken. Of in ieder geval hebben we moeite ons op deze gevolgen aan te passen. De mobiele telefoon en whatts-app zijn, zeker evolutionair gezien, natuurlijk
spiksplinternieuw in onze samenleving. Hetzelfde geldt voor de drukte in onze omgeving. Waarschijnlijk duurt het gewoon een poosje voordat we er voldoende van doordrongen zijn dat telefoongebruik
tijdens het rijden gewoon écht niet kan. 50 jaar geleden was je waarschijnlijk een watje als je niet wilde rijden omdat je gedronken had. Nu keurt bijna iedereen het af en doen de meeste
mensen het ook niet meer. Hopelijk bereiken we wat betreft telefoongebruik in het verkeer snel dezelfde status. Maar ik vrees dat er evenveel tijd overheen zal gaan als dit met alcohol in
het verkeer het geval is geweest. Goede slimme opgezette campagnes kunnen hier waarschijnlijk een positieve rol bij spelen. Net zoals met de BOB campagnes. Hoge straffen daarentegen zullen
in veel mindere mate iets uitmaken. Want als het potentiele gevolg van een dood kind je er niet van weerhoudt even op je telefoon te kijken, dan doet een potentiele gevangenisstraf dat
uiteraard ook niet. Dikke boetes gecombineerd met een grote pakkans voor iedereen die in de auto met zijn telefoon bezig is zal wel helpen trouwens...Maar dit geheel terzijde.
Als wij onszelf hogere wezens vinden dan andere dieren, laten we onszelf dan ook zo gedragen!
Als je alle hoofd- en subhoofdstukken van de rollende steen hebt gelezen, dan weet je onderhand wel dat ik niet van het straffen ben. In ieder geval niet ten behoeve van het brengen van gerechtigheid of genoegdoening. Dit omdat ik niet geloof in vrije wil. Maar zelfs als vrije wil wel zou bestaan, dan nog wil je iemand toch niet jaren zijn vrijheid ontnemen omdat hij dezelfde domme splitsecond keuze heeft gemaakt die vermoedelijk iedere dag een half miljoen mensen maken.
Wie heeft er nu iets aan zo'n gevangenisstraf? Als de dader geestelijk gezond is, dan heeft hij zijn straf automatisch al. Iemand een paar jaar laten brommen maakt het hele verhaal alleen nog maar triester. Want dat is vooral wat zo´n gebeurtenis is, heel erg triest.
Wij homo sapiens vinden onszelf toch vaak hogere wezens dan de andere dieren om ons heen. Laten we ons daar dan ook naar gedragen en ons niet laten lijden door onze door de evolutie ingebakken behoefte om wraak te nemen. Een oer-emotie die ons 100-duizenden jaren geleden een evolutionair voordeel gaf, maar waar we anno 2022 toch echt niet trots meer op hoeven te zijn...Maak jezelf niet wijs dat het iets met gerechtigheid of ´recht doen´ te maken heeft. Dat zijn kreten die homo sapiens zelf verzonnen heeft om wraak nemen minder primitief en dierlijk te laten klinken.