Getouwtrek tussen hersenspecialisatiegebieden

Ik lees er, uit pure interesse, wellicht meer over dan gemiddeld, maar ik ben zeker geen kenner te noemen als het om onze hersenen gaat. Ik moet me dan ook niet te zeer laten verleiden tot het gebruiken van neurowetenschappelijke argumenten. Het vergroot in feite hooguit de kans om lullige foutjes te maken (die er voor het moraal van mijn verhaal niet toe doen). Ik moet eigenlijk vooral bij de eenvoudige logica proberen te blijven. Maar toch, de hersenen een beetje opdelen in specialisatiegebieden en dan weer samenvoegen, vind ik in deze context erg grappig. Laten we ons mensen nog maar eens reduceren tot een blok hersenen [Terzijde 1]. Kun je het omhulsel van 1,4 kg hersenblubber (een persoon dus), de schuld geven, van wat het resultaat is van onderling getouwtrek in die blubber ?

Onze hersenen bestaan uit zeer vele specialisatie-centra die allemaal direct of indirect met elkaar in verbinding staan. Deze centra hebben ieder hun eigen functies. Ik zal eens een paar van die centra noemen en met welke eigenschappen neurowetenschappers deze gebieden in verband brengen. Ik denk dat ik het meeste hiervan van wikipedia heb gehaald, maar zeker weet ik dat inmiddels niet meer. Je vindt nagenoeg dezelfde teksten overal op het internet.

De kleine hersenen of cerebellum (ook wel reptielenbrein genoemd)

Evolutionair het oudste hersendeel, daarmee erg krachtig in zijn uitwerking op ons doen en laten.

Een belangrijk onderdeel van de hersenen, hoofdzakelijk verantwoordelijk voor motoriek. Daarnaast spelen de kleine hersenen mogelijk een rol in verschillende cognitieve processen. Voor aandacht en taal en het reguleren van angst- en plezierreacties zijn de kleine hersenen ten dele verantwoordelijk. De kleine hersenen starten bewegingen niet op, maar dragen bij aan de coördinatie, nauwkeurigheid en timing van bewegingen die in de motorische schors van de grote hersenen zijn opgestart. De kleine hersenen ontvangen zintuiglijke informatie uit het ruggenmerg en andere delen van de hersenen en integreren deze input om motorische handelingen precies af te stellen.

Het lymbisch systeem (ook wel zoogdierenbrein genoemd)

De evolutionaire leeftijd van het limbisch systeem bevindt zich tussen de kleine hersenen en de neocortex in, ook oud en krachtig in zijn uitwerking op ons handelen. 

Een aantal specialisatiegebieden binnen het limbisch systeem:

- Hippocampus: De hippocampus speelt een belangrijke rol bij de opslag van informatie in het geheugen, bij de ruimtelijke oriëntatie en bij het controleren van het gedrag dat van belang is voor overleven.

- Hypothalamus: Een belangrijke taak van de hypothalamus is de besturing van het hormonale systeem. Dit doet het op twee manieren: door de aanmaak van hormonen en door het beïnvloeden van de hypofyse (de hypofyse regelt de uitscheiding van hormoon-producerende (endocriene) klieren in het lichaam). Daarnaast speelt de hypothalamus een hoofdrol bij het reguleren van het autonome zenuwstelsel en prepareert het lichaam voor actie en herstel na inspanning. De hypothalamus regelt ook gevoelens van honger, dorst en verzadiging.  In de hypothalamus tikt ook de biologische klok. De ontwikkeling van neuronen en dendrieten in de amygdala en delen van de hypothalamus zijn per sekse verschillend. Dit komt doordat deze hersendelen zich tijdens de ontwikkeling van de foetus bij de aanwezigheid van testosteron anders ontwikkelen dan bij de afwezigheid ervan. Het betreft overigens niet de gehele hypothalamus of amygdala, maar slechts bepaalde kernen ervan. Deze kernen noemt men seksueel-dimorfe kernen. Zo is in de hypothalamus de 'area praeoptica medialis' bij mannen over het algemeen groter dan bij vrouwen en bij homoseksuelen zit het er juist tussenin. In de amygdala is de corticomediale kern ook groter bij mannen. Deze kern is verbonden met de area praeoptica medialis van de hypothalamus.

Het lijkt erop dat dit verschil in ontwikkeling zorgt voor de geslacht gerelateerde verschillen in het denken, seksuele oriëntatie, seksuele driften, agressie en cognitieve functies. Men vermoedt dat homoseksuele geaardheid er haar oorzaak in vindt dat er tijdens de embryonale ontwikkeling wel testosteron vrijkomt maar bij de foetale ontwikkeling niet. Anders gezegd, als we bepaalde delen van de hypothalamus onder de microscoop leggen kunnen we zien of deze van een hetero of homo geaard iemand is geweest! En het is niet onmogelijk dat hier binnen afzienbare tijd nog pedoseksueel- en andere geaardheden bij gaan komen...

- Thalamus: De thalamus speelt een belangrijke rol bij de selectie van prikkels die doorgegeven moeten worden aan de verschillende onderdelen van de hersenschors. Dit maakt dat de thalamus ook wel wordt aangeduid als de 'poort naar de hersenschors'. Alle zintuiglijke informatie, behalve geur, gaat eerst door de thalamus.

Wanneer de hersenschors hier opdracht toe geeft kan de thalamus ook het doorgeven van bepaalde prikkels onderdrukken. Ook is de thalamus betrokken bij de bewustwording van bepaalde prikkels, waaraan de hersenschors een preciezere betekenis hecht. Het gaat hierbij vooral om de emotionele connotaties die een gebeurtenis oproept. Daarnaast speelt de thalamus een rol bij de handhaving van het bewustzijn.

De hersenschors (deels ook wel primatenbrein genoemd), of neocortex:

Evolutionair gezien het kortst geleden ontstane hersendeel. Over hoe krachtig het is vergelijking met die andere twee laat ik me niet uit. Ook wat dit betreft weet je pas wat je mist als het er niet meer is...Zonder de neocortex denk ik echter niet dat mannen en vrouwen zoals nu rustig naast elkaar baantjes zouden kunnen trekken in het zwembad;-).

Een aantal neocortex (hersenschors) specialisatiegebieden:

- Temporale kwab: verbaal geheugen, spraak, taalbegrip en gehoorfuncties.

- Occipitale kwab: het ontvangen, integreren en verwerken van visuele informatie.

- Pariëtale kwab: Hier worden signalen vanuit spieren en gewrichten verwerkt.

- Frontale kwab: Functies als versterken of juist onderdrukken van gedrag, onderdrukking van driften, redeneren en termijnplanning. Met name dit deel moet ‘onbewuste’ driften in bedwang houden en wordt bovendien met ons bewustzijn geassocieerd. Maar het is te kort door de bocht om te zeggen dat daar onze ik zit.

Nettoresultaat hiervan...
 

Ik heb nu aardig wat hersenspecialisatiegebieden genoemd en waar deze op dit moment mee geassocieerd worden. Sla me niet de kop in als er (kleine) foutjes in zitten of er inmiddels zaken achterhaald zijn en net iets anders blijken te liggen. Het moraal van bovenstaande gaat me maar om één ding. Ons gedrag, ofwel onze daden zijn hoe dan ook het nettoresultaat van ´onderling getouwtrek´ tussen allerlei hersenspecialisatiegebieden (nog veel meer dan hier genoemd). Ofwel het nettoresultaat van getouwtrek tussen driften,  onderdrukking van driften, opgeslagen informatie, primaire behoeften en nog veel meer! Probeer je dit eens voor te stellen. Wie jij bent, hoe jij bent, wat jij doet, is het nettoresultaat van al dit getouwtrek. 

Kun je het omhulsel van dit getouwtrek de schuld geven van het nettoresultaat daarbinnen?

 Héél erg versimpeld: een auto staat even voor ons brein. De aandrijfwielen staan voor een drift of drang uit het limbische systeem en willen vooruit. De rem staat voor ´ons bewustzijn uit de prefrontale cortex´ [terzijde 3] en zou moeten remmen om menselijk leed te voorkomen. Er loop  een wandelaar voor de auto die irritant zijn middenvinger opsteekt.

Kun je de hele auto de schuld geven als de aandrijfwielen harder trekken dan dat de rem kan tegenhouden? Of dit nu komt omdat de aandrijfwielen te hard trekken of de rem te slecht remt.

Ja, zegt de rechtspraak, als er aan de remmen (ons bewustzijn) niets mankeert, is de hele auto schuld. En is vergelding dan op zijn plaats (hier gaan we dieper on in in het hoofdstuk (on)toerekeningsvatbaarheid). Alleen als specifiek de rem (het geestesvermogen; het bewustzijn) niet goed werkt, is de auto (deels) ontoerekeningsvatbaar. Uiteraard heeft de auto niet zijn eigen aandrijfwielen én niet zijn eigen remmen gemaakt. En wij mensen hebben evenmin de sterkte van onze eigen driften en ´de sterkte van de rem van ons bewustzijn´ gemaakt. Ook de informatie die er allemaal opgeslagen ligt hebben we er niet zelf neergelegd. Hier heb ik het extreem versimpeld door het alleen over driften en onderdrukking daarvan te hebben. Dus alleen gaspedaal en rem. Ik begrijp heel goed dat dat in alle gevallen veel te eenvoudig is. Maar zo kan ik het met mijn simpele breintje tenminste uitleggen.

Nogal wiedes is ´het bewustzijn´ van een inbreker over het algemeen niet kapot. En ligt de informatie, dat inbreken niet mag, bij de meeste inbrekers prima ergens in die hersenbrei opgeslagen. Alleen ligt er in dat product van aangeboren lichaam en omgevingsfactoren nog véél meer informatie opgeslagen, o.a. misschien dat inbreken makkelijker geld verdienen is als werken. Op het moment dat een inbreker gaat inbreken, is ´gaan inbreken´ op dat moment blijkbaar het nettoresultaat van getouwtrek tussen alle opgeslagen informatie, zijn driften en zijn remmen. Een ´goed functionerend bewustzijn´ maakt niet dat deze persoon op dat moment een andere keuze had kunnen maken.

Ontoerekingsvatbaarheid; definitie volgens Nederlands recht: Niet strafbaar is hij die een feit begaat, dat hem wegens de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens niet kan worden toegerekend.